We zijn weer volop aan het lezen. Dit keer een Russische roman van Gajto Gazdanov. Een Russische schrijver die op zijn amper 20 jaar gevlucht is naar Parijs ten tijde van de oorlog. Hij is lang onderkend geweest, maar dankzij Laszlo Dienes, een Amerikaanse slavist, is Gazdanov niet in de vergeetput geraakt. In 2009 is er een volledige uitgave verschenen in 5 delen van 9 romans en 50 verhalen ten hande van Gajto Gazdanov.
Een boek dat arm is aan oppervlakkige handelingen, maar heel rijk aan gedetailleerde beschrijvingen van de menselijke kijk van binnenuit -het emotionele, het mentale – op gebeurtenissen en humane interacties. Geschreven dus in de typisch Russische stijl, maar toch bijgeschaafd naar de Europese of Westerse literaire normen of gewoonten.
Er nemen een beperkt aantal personages deel aan het verhaal. Dit maakt het vlot leesbaar, wat in deze context erg belangrijk is. Enerzijds zijn Russische namen – voor mensen die niet bedreven zijn in de Russische taal – soms toch erg verwarrend. Anderzijds zijn zinnen met een lengte van 9 tot 15 regels (pag. 79-80) niet uitzonderlijk.
Enkele hoofdpersonages en daarnaast ook figuren die een bijrol vertolken, zijn flink uitgediept: zowel fysiek, mentaal als emotioneel. Jelena in het bijzonder. Maar ook Vosnesenski en het hoofdpersonage zelf.
Een korte samenvatting van ‘Het fantoom van Alexander Wolf’: onderwerpen zoals liefde, oorlog, politiek, het leven, geluk en gelukkig zijn, illusies en leven met veronderstellingen komen allemaal aan bod. Gazdanov benadert ze eerder filosofisch, maar dan afgestreken. Subtiele humor en een kwinkslag, maar ook ruimte om als lezer een eigen idee te vormen is het geen streng filosofisch boek. Meer samenvatting heeft dit prachtig boek niet nodig.
Wat het boek nog interessanter maakt is de achtergrond ervan. Gajto is op 16 jarige leeftijd vrijwillig in het leger getreden ten tijde dat Charkov -waar hij en zijn moeder woonden- bezet werden door de Witten. In 1923 is Gazdanov gevlucht naar Parijs waar er op dat moment ongeveer 50000 gevluchte Russen woonden. Op zeer jonge leeftijd is zijn leven een chaos geworden en ook een van plantrekkerij om te kunnen overleven. ‘Het fantoom van Alexander Wolf’ is geen directe weergave van Gazdanovs ervaringen, maar is wel als basis gebruikt.
Het is ook opmerkelijk dat het uiteindelijke verhaal de vierde versie is. Gajto heeft drie maal het einde gewijzigd. In 1944 kwam de eerste versie uit, de definitieve versie dateert van 1947.
‘Het fantoom van Alexander Wolf’ is ook verfilmd.
Een punt van kritiek is de vertaling achteraan het boek. Regelmatig worden er Franse uitdrukkingen gebruikt die achteraan in het boek vertaald zijn. Een meerwaarde, ware het niet dat de vertalingen plots stoppen. De Franse uitdrukkingen op pag. 163 en 167 staan niet meer vertaald. Dat is een spijtige zaak.
Voor wie van de Russische vertelkunst houdt of wie filosofisch is aangelegd, is dit een aanrader.
Je kan me ook volgen op https://www.hebban.nl/!/madymaerien
Mady Maeriën
18/3/2024